بررسی نقش تکنولوژی‌ پهپاد در فرماندهی عملیات حریق و حوادث (مطالعه موردی بندر شهید رجایی)

بی شک با پیشرفت تکنولوژی و پیچیده تر شدن صنایع، احتمال وقوع حوادث و آتش سوزی‌های عظیم دور از انتظار نیست. یکی از دغدغه‌های دائمی مدیران عملیاتی در کنترل صحنه حادثه و فرماندهی عملیات اطفاء حریق‌های گسترده، کسب اطلاعات دقیق و لحظه به لحظه از رفتار و وسعت حریق و حوادث و موقعیت نیروهای آتش نشان و واکنش در صحنه عملیات می‌باشد. که این موضوع اغلب به دلیل وسعت حریق و حوادث معمولا با دشواری همراه است. از سوی دیگر در حوادث حریق مخازن سوخت، کالاهای خطرناک، آتش سوزی کشتی‌ها حساسیت و خطر پذیری بالای نیروهای مقابله در مجاورت و درگیر با اینگونه حوادث همواره مورد توجه بوده است.

امروزه پیشرفت‌های حیرت انگیزی در ساخت پهپادها (پرنده‌های هدایت پذیر از دور) و کاربرد آنها جایگاه ویژهای به این تکنولوژی بخشیده است. با توجه به کاربردهای مفید این پهپادها در رفع نیازهای مختلف بشر، روز به روز بر اهمیت این ابزار افزوده می‌شود. شرکت‌های بسیاری در حال توسعه‌ی مدل‌های مختلف پهپادها هستند. تا از این طریق کاربردهای آن را در زندگی انسانها افزایش دهند.

با بررسی آمار و ارقام سالیانه در رابطه با حوادث و حریق‌های به وقوع پیوسته در بندر و نیز خسارات مالی و جانی آنها، ضرورت نگاهی ویژه و خاص به مقوله حریق و حوادث بیش از پیش مشخص می‌گردد. در این میان مهمترین فاکتور و مسئله در کاهش اثرات حریق و حوادث، نقش فرماندهی عملیات اطفای حریق با بکارگیری تکنولوژی نوین پرنده‌های هدایت پذیر از دور می‌باشد که در این مقاله بدان پرداخته شده است.

موضوع بکارگیری پرنده‌های بدون سرنشین در کاربرهای نظامی به سال 1917 میلادی و ارتش ایالات متحده  باز می‌گردد. در این سال چارلز کترینگ، از شرکت جنرال موتورز، هواپیمایی بدون سرنشین دو باله‌ای برای ارتش آمریکا طراحی کرد که قادر به حمل مهمات و اصابت به هدف بود. در سال‌های بعد انگلسی‌ها از هواپیما‌های دو باله Fairey Queen که از دور کنترل می‌شد استفاده کردند. در جنگ جهانی دوم آلمان‌ها از بمب‌های پرنده V-1 استفاده کردند که به نوعی سامانه‌های کروز امروزی محسوب می‌شود. به مرور زمان و با توسعه علم و فناوری دستاوردهای جدیدی حاصل شده و موجب شده است تا بتوان از پرنده‌های بدون سرنشین در حوزه‌های دیگر نیز بهرمند شد[1].

بطور کلی پرنده‌های بدون سرنشین به 3 نوع تفکیک می‌شود:

الف) پرنده هدایت پذیر از دور: نوعی از هواپیما‌های بدون سرنشین که به پهپاد شهرت دارند. که از حروف اول عبارت پرنده هدایت پذیر از دور گرفته شده است.

ب) اشیاء پرنده هدایت پذیر از دور یا هواگرد هدایت پذیر از دور که عموما شامل رتورهای4،‌6 و8 ملخه می‌شود.

ج) پرنده بدون سرنشین جنگی (نظامی) که پهپاد نظامی نیز گفته می‌شود.

در هر یک از دسته بندی‌های اشاره شده حوزه‌های مشترک شباهت‌هایی با سایر دسته‌ بندی‌ها وجود دارد. اما به طور کلی می‌توان گفت دسته سوم عموما کاربرد نظامی داشته و سایر دسته‌ها از کاربردهای غیر نظامی در علوم و فناوری برخوردار هستند. که در این مقاله به پرنده‌های هدایت پذیر از دور با کارکردهای غیر نظامی که عموما بنام پهپاد شناخته شده است. پرداخته می‌شود[1].

امروزه پهپادها ضمن حفظ در توسعه کارکردهای نظامی در سایر عرصه‌های علم و فن آوری رواج بسیار یافته‌اند. پیشرفت تکنولوژی در حوزه الکترونیک و رباتیک این امکان را میسر نموده است. که شاهد کوچکتر شدن این گونه پهپادها هستیم. از طرفی استفاده از مواد کامپوزیتی باعث پایین نگه داشتن وزن کلی پهپادها شده است. که چابکی بیشتر این پرنده‌ها را در پی داشته است.

یک از کاربردهای فوق العاده موثر این پهپادها که مورد توجه قرار گرفته است. استفاده از آن در حوادث و عملیات‌های آتش نشانی و امداد و نجات می‌باشد. پهپادها نقش مهم و تاثیرگذاری در خاموش کردن آتش‌سوزی‌ها و جایی که پرواز برای خلبان خطر دارد، ایفا می‌کنند. به عنوان نمونه به حادثه فوکوشیمای ژاپن که از پهپادها برای بررسی آسیب‌های وارده به این نیروگاه استفاده شد اشاره نمود. همچنین استفاده از پهپاد در مبارزه با آتش در سال 2007 میلادی که در این سال حریق گسترده‌ای جنگل‌های اطراف دریاچه آروهد کالیفرنیا را در بر گرفت و هواپیمای بی سرنشینی بر فراز آن به پرواز در آمد. ناسا از این پهپاد برای ثبت اطلاعات گستردگی و میزان خسارت حریق جنگلی استفاده کرد. این مقاله نیز بر این است تا کاربرد پهپادها در حریق و حوادث بندر شهید رجایی را بررسی نماید.

شکل 1: بمب‌های پرنده V-1

بیان مسئله

یکی از دغدغه‌های دائمی مدیران عملیاتی در کنترل صحنه حادثه و فرماندهی عملیات اطفاء حریق‌های گسترده، موضوع کسب اطلاعات دقیق و لحظه به لحظه از رفتار و وسعت حریق و حوادث و موقعیت نیروهای آتش نشان و امدادی در صحنه عملیات می‌باشد. که این موضوع اغلب به دلیل وسعت حوادث و حریق معمولا با دشواری همراه است. از سوی دیگر در حوادثی نظیر حریق مخازن سوخت، کالاهای خطرناک، آتش سوزی کشتی‌ها حساسیت و خطر پذیری بالای نیروهای واکنش در مجاورت و درگیر با اینگونه حوادث همواره مورد توجه بوده است. لذا اهمیت جان آتش نشانان، نیروهای امدادی، تجهیزات، زیرساخت‌ها، کالاها و اموال در حوادث بزرگ این ضرورت را ایجاب می‌نماید. اطلاعات دقیق و لحظه به لحظه از رفتار و وسعت حریق و حوادث و موقعیت نیروهای آتش نشان و امدادرسان در صحنه عملیات رصد شود. تا با تصمیم گیری درست و بموقع و متناسب با شرایط استراتژی فرمانده عملیات اجرا شود.

مجتمع بندری شهید رجایی، بعنوان مهمترین دروازه واردات و صادرات جمهوری اسلامی ایران و تنظیم کننده نبض اقتصاد کشور محسوب می شود. این مجتمع عظیم بندری با برخورداری از ۲۴۰۰ هکتار وسعت، و بیش از ۲ هزار و ۳۰۰ کیلومتر مرز دریایی، اتصال به شبکه بین المللی راه آهن، از طرفی الحاق ۲۴۰۰ هکتار از اراضی واقع در شمال بندر شهید رجایی و ارتقاء مساحت بندر به ۴۸۰۰ هکتار و فراهم شدن امکان ایجاد یک شهر لجستیک بندری، با پهلوگیری کشتی‌های بزرگ تجاری، توسعه ترمینال مواد نفتی، ترمینال کالای خطرناک و… که هر کدام در صورت بروز حادثه می‌توانند یک بحران ملی رقم خورد. لذا این وسعت و تنوع کالایی در حوادث نیازمند در اختیار بودن لحظه به لحظه اطلاعات جهت تصمیم گیری و مدیریت می‌باشد.

مدل استاندارد مدیریت عملیات اطفاء حریق

هدف اصلی نظام مدیریت عملیات اطفاء حریق، ایجاد فرآیند اجرائی مناسب به منظور حصول اطمینان از فعالیت‌هایی است که با برنامه‌ریزی و اجرای صحیح و به ‌موقع این فرآیندها، می‌توان با کمترین هزینه و در کوتاه‌ترین زمان ممکن به بالاترین راندمان مورد نظر در عملیات دست یافت. طی سالیان اخیر، نظام مدیریت عملیات اطفاء حریق به عنوان یکی از عناصر اصلی کنترل نظام مدیریت بحران، در جوامع و صنایع مختلف مورد مطالعات گسترده‌ای قرار گرفته که در نهایت سازمان بین‌المللی NFPA براساس استاندارد 1026، مدل تصمیم‌گیری (Decision Making Model) را به عنوان فرآیند استاندارد مدیریت عملیات اطفاء حریق ارائه نمود. امروزه این مدل به عنوان مدل استاندارد بین‌المللی در سراسر دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد .[4]

ویژگیهای فرماندهی حریق و حوادث

فرماندهی در  عملیات اطفای حریق و حوادث عبارت است از توانایی و فلسفه‌ای که فرمانده در کار رهبری خود اعمال می‌کند، شخصیت فرمانده یک عامل مهم و تعیین کننده است که نقش مهمی را در رهبری و کنترل پرسنل ایفا می‌کند. عملیات موفقیت آمیز در آتش سوزی یا حوادث نیاز به بکارگیری یک سیستم مدیریت کلی موثر و مهارت‌های یک فرمانده عملیات آزموده و قوی دارد. عدم درک اهمیت نقش فرماندهی اثر کاملا معکوس در عملیات آتش نشانی دارد و عواقب ناشی از آن بیش از آن چیزی است که بتوان تصور کرد[3].

اطلاعات حادثه (Incident Information )

جمع‌آوری اطلاعات هر حادثه با 2 روش کلی انجام می‌گیرد:

1- جمع‌آوری اطلاعات حادثه قبل از وقوع: در این روش به شناسائی کلیه عوامل خطرزا، ریسک‌های مرتبط، سایر رخدادهای قابل‌ وقوع، منابع مورد نیاز، روش‌های احتمالی مقابله و کنترل حادثه ایجاد شده قبل از وقوع حادثه پرداخته می‌شود که در روند حادثه از آن استفاده می‌گردد.

2- جمع‌آوری اطلاعات حادثه در حین عملیات اطفاء حریق: در این روش از دو شیوه Size Up که معمولأ توسط اولین افسر اعزامی به محل حادثه انجام شده و همچنین ارزیابی خطر داینامیک ((DRA که معمولأ توسط فرمانده حادثه یا تیم تخصصی مرتبط انجام می‌گیرد، استفاده می‌شود.

روش اول شامل ارزیابی اولیه از شرایط موجود و جمع‌آوری اطلاعات کلی حادثه می‌باشد که در این روش  به 3 سوال چرا (Why)، چه زمانی (When) و کجا (Where) پاسخ داده می‌شود. با پاسخ به این 3 سوال، در حقیقت اطلاعات کاملی درخصوص علت شروع حریق، نوع حریق، مدت زمان شروع حریق، منابع موجود، نفرات و تجهیزات در معرض خطر و …. به دست خواهد آمد که در تصمیم‌گیری روند اجرای عملیات مبارزه با حریق، بسیار حائز اهمیت می‌باشد. در روش دوم به طور مداوم کلیه ریسک‌های متغیر موجود در محل حریق، مورد ارزیابی و شناسائی قرار می‌گیرد تا قبل از وقوع، آمادگی عملیاتی- تجهیزاتی لازم برای مقابله با آنها کسب گردد. در این فرآیند معمولأ به کلیه ریسک‌هایی که می‌توانند منجر به تغییر روند حادثه شده و به گسترش حادثه یا تضعیف عوامل کنترلی موجود در حادثه منجر شوند، به طور خاص دقت می‌شود تا با شناسائی و کنترل آنها، از بروز حوادث بزرگتر جلوگیری گردد[4].

اطلاعات منابع (Resource Information)

مدیریت اطلاعات منابع در روند مدیریت عملیات اطفاء حریق، از نقشی بسیار چشمگیر برخوردار است که از جمله آنها می‌توان به منابع اطلاعاتی حادثه، تجهیزات، ماشین‌آلات، نیروی انسانی، تیم‌های برنامه‌ریزی، واحد تأمین منابع، واحد تعیین شرایط حادثه، واحد مستندسازی و بایگانی، واحد فنی- تخصصی، واحد پاکسازی، واحد عملیات، تیم‌های عملیاتی تخصصی، واحد پشتیبانی، واحد خدمات، واحد ارتباطات، واحد درمانی- پزشکی، واحد ترابری، واحد تأمین غذا، واحد مالی- اداری (در حوادث بزرگ)، واحد حقوقی و بسیاری منابع دیگر اشاره نمود که مدیریت صحیح این منابع، نقش حیاتی‌ در روند اجرای عملیات کنترل حریق خواهد داشت.

خطرات و الزامات ایمنی مرتبط (Hazard And Safety Information)

از جمله اقدامات کلیدی، چه در مرحله Pre Incident Planning  و چه در مرحله Size up  و DRA ، شناسائی خطرات موجود در محل حادثه، ریسک‌های مرتبط با آن و شناسائی الزامات ایمنی مورد ‌نیاز می‌باشد. این فرآیند، متأثر از دو عامل اصلی انسانی و سازمانی است که توضیح درخصوص این دو عامل، عناصر وابسته به آن و دلایل تأثیرگذاری آنها در روند شناسائی خطرات و روش‌های ایمنی مرتبط از عهده این بحث خارج بوده[5].

اجرا و کنترل برنامه عملیاتی

فرمانده حادثه پس از جمع آوری اطلاعات حادثه، منابع موجود و شناسایی خطرات و اصول ایمنی مورد نیاز در مرحله تفکر، با تفکر صحیح مبتنی بر علم، مهارت و تجربه تصمیم گیری نموده و وارد فاز بعدی مدیریت عملیات می‌گردد. در مراحل بعد بر اساس نتیجه تفکر به عمل آمده، اهداف عملیاتی به منظور دستیابی به نتیجه مطلوب در مرحله اولویت بندی اهداف طبقه بندی می‌شوند. و بر اساس اولویت‌های مورد نظر، برنامه عملیاتی تعریف می‌شود. اجرا و کنترل هر برنامه عملیاتی از دو طریق ارتباطات و کنترل میسر می‌شود:

ارتباطات: برنامه اجرائی عملیات نقشی موثر در روند کنترل عملیات دارد که باید بطور صحیح به مجموعه عملیاتی انتقال داده و توسط فرمانده کنترل شود.

کنترل: در فاز کنترل اقدامات ذیل انجام می‌شود:

– تقسیم بندی تیم‌های عملیاتی از قبیل: تیم حریق، تیم نجات، تیم‌های مبارزه با مواد خطرناک و…

– تفکیک نواحی عملیاتی از قبیل: ناحیه تهاجمی، ناحیه تدافعی، ناحیه انتقالی

– تقیسم بندی ناحیه خطر از قبیل: کانون خطر، ناحیه پرخطر، ناحیه کم خطر و ناحیه بی خطر

نتیجه ( Out Comes)

در این مرحله فرمانده عملیات به طور مداوم بر روند اجرای عملیات و نتیجه حاصله نظارت دارد. چنانچه نتیجه حاصله، رضایت‌ بخش باشد، به همان روش تا پایان عملیات و کنترل کامل حریق ادامه می‌دهد و چنانچه رضایت‌ بخش نباشد، وی می‌بایست مهم‌ترین بخش مدل تصمیم‌گیری را به اجراء گذارد که همان ارزیابی یا Evaluation  می‌باشد.

ارزیابی (Evaluation )

درصورتی‌که نتیجه حاصله رضایت‌ بخش نباشد، فرمانده عملیات می‌بایست کل فرآیند را مورد ارزیابی و بازبینی قرار دهد. به این معنی که وی می‌بایست بر اساس اطلاعات حادثه، منابع موجود و خطرات و الزامات ایمنی شناسایی شده، به طور مجدد بر مجموع عوامل فوق تفکر نموده و اولویت ‌بندی اهداف را مشخص نماید. سپس برنامه اجرائی را در صورت نیاز تغییر و برنامه جدید را به تیم‌های عملیاتی اطلاع‌ رسانی نماید. نهایتاً روند عملیات را کنترل نماید تا به نتیجه مطلوب در کوتاه‌ترین زمان و با کمترین هزینه دست یابد.

 مروری بر کاربرد پهپاد‌ها

امروزه کاربرد پرنده‌های هدایت پذیر از دور در حوزه‌های مختلف گسترش و توسعه یافته است. نمونه‌هایی از این کاربردها می‌توان

1- اعمال قوانین و انجام امور حاکمیتی شامل: بررسی صحنه جرم و جمع آوری شواهد و مدارک، بررسی حوادث فیزیکی، انجام گشت‌های پلیسی و تجزیه و تحلیل، کنترل اجتماعات

2- اقدامات فوری و اضطراری شامل: پاسخگویی به بلایای طبیعی

3- آتش نشانی و خدمات ایمنی شامل: فرماندهی، هدایت و کنترل نیروهای عملیاتی، رصد نمودن و شناسایی رفتار حریق، ارزیابی خسارات ناشی از حریق و حوادث.

استفاده از پرنده‌های بدون سرنشین از راه‌ دور (پهپاد) درمدیریت و فرماندهی حریق و حوادث

آنچه بیش از همه در عملیات حریق و حوادث برای یک فرمانده عملیات حائز اهمیت است. لزوم کسب اطلاع لحظه به لحظه از موقعیت و وضعیت نیروها، رفتار حریق و حوادث، شرایط محیطی و محلی و در مجموع آگاهی از منابع موجود، چالش‌های پیش رو و تهدیدات احتمالی می‌باشد. بر همین اساس در فرماندهی عملیات‌های حریق و حوادث عنصر آگاهی دقیق و مستمر از وضعیت پیش رو یکی از اصول اساسی کار می‌باشد. در بخش‌های قبل پس از مرور مدل استاندارد مدیریت عملیات اطفاء حریق، کاربرد پهپادها مورد بررسی قرار گرفت. با عنایت به این مقدمه و کسب شناخت توانایی‌ها و قابلیت‌های پهپادها به نظر می‌رسد این تکنولوژی بتواند در کنترل و فرماندهی عملیات‌های حریق و حوادث نقش موثری ایفا نماید. در ادامه قابلیت‌های پهپادها در کنترل و فرماندهی عملیات حریق و حوادث مورد بررسی قرار می‌گیرد[2]:

استفاده از پهپاد برای کسب اطلاعات اولیه محیطی از محل حریق و حوادث به عنوان پرنده پیشرو

در مدیریت عملیات حریق و حوادث کسب اطلاعات دقیق محیطی محمولا تا زمان رسیدن تیم پیشرو و ارزیابی اولیه توسط فرمانده به تاخیر می‌افتد. با توجه به اینکه اغلب بطور کامل و دقیق نمی‌توان به گزارشات شاهدان حادثه برای تصمیم گیری در خصوص نوع، شدت، وسعت و حجم حادثه اعتماد نمود، لذا زمان طلایی موجود پس از وقوع حادثه تا زمان رسیدن تیم پیشرو و ارسال گزارش اولیه همواره از دست رفته محسوب می‌شود.

یکی از کاربردهای پهپادها در زمینه مدیریت عملیات حریق و حوادث ارسال آن به عنوان پرنده پیشرو به محل حریق و حوادث و ارسال اطلاعات و تصاویر زنده از محل وقوع به فرمانده عملیات و سلسله مراتب فرماندهی است. با توجه به قابلیت سریع پهپادها این امکان وجود دارد که قبل از حضور تیم عملیاتی در صحنه فرمانده بتواند اطلاعاتی دقیق از محل  کسب و ضمن انجام برنامه ریزی لازم، درخواست نیروی کمکی و نوع تجهیزات مورد نیاز را در کمترین زمان انجام دهد.

در زمان وقوع بحران‌های فراگیر مانند زلزله، سیل، و … که معمولا مسیرهای شریانی زمینی و زیر ساخت‌های ارتباطی دچار آسیب می‌شوند. پهپادها می‌توانند به سرعت خود را به محل حادثه رسانده و با ارسال اطلاعات دقیق از میزان خسارت‌ها و ارزیابی مناطق آسیب دیده، تعداد بازماندگان، تاسیسات حساس در خطر و … امکان تصمیم گیری صحیح و به موقع را برای مدیریت بحران مهیا نماید. پهپادها قادرند با نصب تجهیزات لازم مانند بلندگو و میکروفون امکان برقراری ارتباط دو طرفه  صوتی و تصویری را برای بازماندگان حادثه مهیا کند. و از این طریق دستورالعمل‌های ایمنی و بهداشتی لازم را تا زمان رسیدن نیروهای امدادی ارائه نمایند. همچنین در زمان زلزله مشاهده مناطق آسیب دیده، برنامه ریزی و اولویت بندی ارسال کمک‌ها، تشخیص و ارزیابی آوارهای ناشی از زلزله و … مواردی هستند که از طریق پهپادها قابل اجرا می‌شوند.

مدیریت عملکرد نیروهای عملیاتی حاضر در صحنه عملیات

یکی از مهمترین فاکتورهای موفقیت فرماندهان عملیاتی در محل حریق و حوادث، عملکرد بهینه نیروهای عملیاتی تحت امر خود در اجرای دستورات و فرامین می‌باشد. در حریق‌های وسیع و گسترده به دلیل افزایش بعد مساحت و مسافت عملا امکان ردیابی و مدیریت نیروها جز از طریق بی سیم و ارتباطات رادیویی امکان پذیر نیست و در بسیاری از موارد اطلاعات کافی و لازم برای تصمیم گیری در اختیار فرمانده قرار نمی‌گیرد. از طرف دیگر در صورت آسیب دیدن نیروها در حین عملیات فرمانده با تاخیر از این موضوع آگاهی پیدا می‌کند. و این مورد یکی از علل شایع آسیب وارده به نیروها در حین انجام ماموریت می‌باشد.

پخش زنده تصاویر محل حریق و حادثه

مدیران و فرماندهان عملیاتی در حریق و حوادث بزرگ نیاز به مشاهده و ارزیابی کلیه مناطق تحت تاثیر را دارند در حالی که به هیچ وجه امکان حضور هم زمان در تمامی صحنه‌ها وجود ندارد. هر چقدر وسعت حریق و حوادث گسترده تر باشد این نیاز بیشتر احساس می‌شود. مشاهده لحظه به لحظه از وضعیت حادثه، چگونگی گسترش دود و حریق، تشدید حادثه، نتیجه اقدامات تیم‌های عملیاتی، آسیب دیدگی یا گرفتار شدن نیروها در مناطقی از صحنه عملیات، ارنج نیروها و نیاز به تغییر، و … مواردی هستند که فرمانده حادثه نیاز به اشراف کامل به آنها دارد تا مدیریت کاملتری بر عملیات داشته باشد.

قابلیت ردیابی نیروهای حاضر در صحنه عملیات

کنترل نحوه حرکت، ارزیابی چگونگی دستورات صادر شده، اطمینان از توان حرکت آنها در محدوده عملیات، دریافت زود هنگام اطلاع از  آسیب دیدگی نیروها، کسب اطلاعات از وضعیت نیروهای عملیاتی گرفتار شده و بررسی راه‌های خروج آنها مواردی هستند که به فرمانده صحنه کمک زیادی خواهد کرد. قابلیت ردیابی نیروها حاضر در صحنه عملیات از چند طریق نظیر نصب فرستنده رادیویی بر روی کلاه ایمنی نیروها و نمایش حرکت آنها در محل، قابلیت ردگیری یک هدف خاص بطور مستمر و … قابل انجام است.

استفاده از دوربین‌های با قابلیت دید در شب و یا حرارتی

بخش عمده‌ای از حریق‌ها و حوادث بزرگ در شب رخ می‌دهد. و یا به دلیل طولانی شدن زمان عملیات آن به ساعات تاریکی شب کشیده می‌شود. از سوی دیگر به دلیل محدودیت‌های ناشی از استفاده از منابع برق شهری در این شرایط، لذا باید تمهیدات دیگری اندیشیده شود. تا فرمانده را به صحنه مشرف نماید. استفاده همزمان از دوربین‌های حرارتی برای تشخیص موجودات زنده (نیروهای عملیاتی، افراد گرفتار و حیوانات) و همچنین وضعیت حادثه ضروری خواهد بود.

امکان مستند سازی

مدیریت حریق‌ها و حوادث بزرگ از حیث زمان فقط منحصر به زمان بحران نیست. موارد متعددی مشاهده گردیده است که مبادی ذیربط احتیاج به مستندات دسته اول (قبل از مداخله نیروهای عملیاتی) و یا مستندات مربوط به نحوه تشخیص علت آسیب بیمه درمانی، تعیین درصد مصدومیت، تعیین میزان تقصیر نیروهای عملیاتی از این جمله قابل ذکر است. علاوه بر این در بررسی‌های تخصصی نظیر بازنگری گزارشات و مستندات حادثه و انجام ارزیابی‌های کارشناسانه و صدور دستورالعمل‌های حاصل از تجربیات یک حریق یا حادثه بزرگ از جمله مواردی است که اطلاعات تهیه شده توسط پهپادها می‌تواند در مستند سازی آن بسیار مفید باشد.

شکل 3: نمونه‌ای از نسل جدید پهپادها مجهز به دوربین‌های دید در شب و حرارتی

اطلاع رسانی به مصدومین حاضر در صحنه حادثه

وجود مصدومین و افراد گرفتار در صحنه حریق‌ها و حوادث بزرگ امری متداول است. از سوی دیگر ازدحام جمعیت، فاصله زیاد نیروهای عملیاتی خصوصا فرماندهان و مدیران عملیاتی با افراد گرفتار در دقایق اولیه، تعدد ماشین آلات و تجهیزات که همگی تولید سر و صدا می‌نمایند. و در شرایطی که امکان دسترسی مستقیم به افراد گرفتار وجود ندارد و به دلیل بعد مسافت حتی از طریق بلندگوهای دستی هم ممکن است ارتباط صوتی فرمانده صحنه با فرد گرفتار میسر نگردد. پهپادها از این توانایی برخوردارند که از طریق تعبیه بلندگو و سایر وسایل فناوری‌های ارتباط صوتی اقدام به اعلام هشدار  و دستورات فرماندهی و ایمنی به حاضرین در محل بنمایند.

 جمع بندی و نتیجه گیری

فرمانده عملیات نقش تاثیر گذاری در کنترل و جلوگیری از وسعت حریق و حوادث دارد. پیچیده تر شدن صنایع امروزی پیچیدگی حوادث نیز به همراه داشته است، از این رو استفاده از ابزار و تکنولوژی در دسترسی به اطلاعات مورد نیاز مدیریت و فرماندهی در حوادث امری ضروری محسوب می شود.

استفاده از پرنده‌های هدایت پذیر از دور (پهپادها) در رشته‌های مختلفی از علوم و فنون رواج بسیاری یافته است. با توجه به قابلیت‌های این نوع پرنده‌ها از جمله مجهز به دوربین تصویر برداری و امکان ارسال تصاویر زنده روز به روز بر دامنه کاربرد این نوع تکنولوژی افزوده شده است. استفاده از این تکنولوژی می‌تواند در کنترل و فرماندهی عملیات‌های حریق و حوادث نقش موثری ایفا نماید. با توجه به قابلیت سریع پهپادها این امکان وجود دارد تا در عملیات حریق و حوادث ارسال آن به عنوان پرنده پیشرو و ارسال اطلاعات و تصاویر زنده از محل وقوع به فرمانده عملیات و سلسله مراتب فرماندهی در امر مدیریت و فرماندهی حریق و حوادث کمک نماید.

وسعت بندر شهید رجایی، پهلوگیری کشتی‌های بزرگ، توسعه ترمینال مواد نفتی، ترمینال کالای خطرناک و … هر کدام در صورت بروز حادثه می‌تواند یک بحران ملی رقم خورد. با مرور کاربرد پرنده‌های هدایت پذیر از دور (پهپاد) و استفاده از این تکنولوژی در حریق و حوادث، بکارگیری این ابزار در حوادث بندر شهید رجایی توصیه می‌شود. اهمیت بکارگیری این تکنولوژی در مدیریت و فرماندهی حریق و حوادث دستاوردهای ذیل به همراه دارد:

ارسال پرنده بعنوان پیشرو به محل حادثه و ارسال اطلاعات به مرکز فرماندهی به منظور آمادگی نیروهای مقابله اولیه و اطلاع از نوع حادثه و افزایش سرعت عمل در عملیات

کسب اطلاع لحظه به لحظه از موقعیت و وضعیت نیروها، رفتار حریق و حوادث، شرایط محیطی و محلی و در مجموع آگاهی از منابع موجود، چالش‌های پیش رو و تهدیدات احتمالی

پخش زنده تصاویر محل حریق و حوادث و مشاهده و ارزیابی مناطق تحت تاثیر برای مدیران و فرماندهان عملیاتی

در اختیار داشتن مستندات دسته اول (قبل از مداخله نیروهای عملیاتی) و یا مستندات مربوط به نحوه تشخیص علت آسیب، تعیین درصد مصدومیت، تعیین میزان تقصیر و خسارت.

منابع و مراجع

[1] غفاری, ح. (۱۳۸۴) “ایمنی هوانوردی پهپاد در ایران”، سومین همایش ایمنی هوانوردی، تهران، پژوهشگاه هوافضا، هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران (هما).

[2] شیخ کاظم برزگری، م.احمد معظم،ا.کوهستانی،م. (1394)”بکارگیری پرنده‌های هدایت پذیر از دور (پهپاد)در کنترل و فرماندهی عملیات آتش نشانی و حوادث مواد خطرناک (HAZMAT)”ششمین کنفرانس بین المللی مدیریت جامع بحران.

[3] شریف زاده،ه. بیات،م. خداوردی،ط. (1378) ” اصول و تئوری‌های كاربردی مدیریت عملیات آتش نشانی، و نظام فرماندهی آتش نشانی” مدیریت اداره‌های آتش نشانی. نشر تهران.

[4] NFPA 1026: Standard for Incident Management Personnel Professional Qualifications

[5] Emergency Response Giudbook 20142. Us. Department of Trasportaion. Pipeline and Hazardious Adminstration.

احمد رخش بهار-کارشناس مرکز آتش نشانی بندر شهید رجایی ،

هوشنگ محمد رضایی- مسئول مرکز HSE و آتش نشانی بندر شهید رجایی